De canonicis et non canonicis libris
Quoniam plerique eo quod non multam operam dant sacrae Scripturae, existimant omnes libros qui in Bibliis continentur, pari veneratione esse reverendos atque adorandos, nescientes distinguere inter libros canonicos, et non canonicos, quos Hebraei a canone separant, et Graeci inter apocrypha computant; unde sæpe coram doctis ridiculi videntur, et perturbantur, scandalizanturque cum audiunt aliquem non pari cum caeteris omnibus veneratione prosequi aliquid quod in Bibliis legatur: idcirco hic distinximus, et distincte numeravimus primo libros canonicos, et postea non canonicos, inter quos tantum distat quantum inter certum et dubium. Nam canonici sunt confecti Spiritus santo dictante non canonici autem sive apocryphi, nescitur quo tempore quibusve auctoribus sint editi; quia tamen valde boni et utiles sunt, nihilque in eis quod canonicis obviet, invenitur, ideo Ecclesia eos legit, et permittit, ut ad devotionem, et ad morum informationem a fidelibus legantur. Eorum tamen auctoritas ad probandum ea quae veniunt in dubium, aut in contentionem, et ad confirmandam ecclesiasticorum dogmatum auctoritatem, non reputatur idonea, ut ait beatus Hieronymus in prologis super Judith et super libris Salomonis. At libri canonici tantae sunt auctoritatis, ut quidquid ibi continetur, verum teneat firmiter et indiscusse: et per consequens illud quod ex hoc concluditur manifeste; nam sicut in philosophia veritas cognoscitur per reductionem ad prima principia per se nota: ita et in Scripturis a santis doctoribus traditis veritas cognoscitur, quantum ad ea quae sunt fide tenenda, per reductinem ad Scripturas canonicas, quae sunt habita divina revelatione, cui nullo modo podest falsum subesse. Unde de his dicit Augustinus ad Hieronymum: «Ego solis eis scriptoribus qui canonici appellantur, didici hunc timorem honoremque deferre, ut nullum eorum scribendo errasse firmissime teneam; ac si aliquid in eis offendero quod videatur contrarium veritati, nihil aliud existimem quam mendosum esse codicem, vel non esse assecutum interpretem quod dictum est, vel me minime intellexisse, non ambigam. Alio, autem ita lego, ut quantalibet sanctitate doctrinave polleant, non ideo verum putem quia ipsi ita senserunt, sed quia mihi per illos auctores canonicos vel probabiles rationes, quod a vero non abhorreat, persuadere potuerunt.»
Sunt igitur libri canonici Veteris Testamenti viginti duo, ad numerum viginti duarum litterarum Hebræorum, ut scribere Origenem super primum psalmum refert Eusebius livro sexto Ecclesiasticæ Historiæ, et copiosius distinctiusque dicit beatus Hieronymus in prologo gaelato super librum Regnum, quod omnes in tres partes ab Hebræis dividuntur: In Legem, id est quinque libros Moysis; in prophetas octo, et hagiographa novem; ut statim clarius patebit, quamvis nonnulli librum Ruth separent a livro Judicum, et Lamentationes Jeremiæ a Jeremia, et inter Hagiographa computent, ut sint viginti quatuor libri ad nomerum viginti quatuor seniorum quos Apocalypsis inducit adorantes Agnum (Apoc. v).
Isti sunt libri que sunt in canone, ut latius scribit beatus Hieronymyus in prologo galeato qui est super libros Regum. Et primo quinque libri Moysi, qui appellantur lex, quorum primus est Genesis, secundus Exodus, tertius Leviticus, quartus Numeri, quintus Deuteronomium. Secundo sequuntur octo libri prophetales, quorum primus est Josue, secundus liber Judicum cum Ruth, tertius Samuel, id est primus et secundus Regum, quartus Malachim, id est, tertius et quartus Regnum; quintus Isaias, sextus Jeremias cum Lamentationibus, septimus Ezechiel, octavus liber duodecim prophetarum: quorum primus est Osee, secundus Joel, tertius Amos, quartus Adbias, quintus Jonas, sextus Michæas, septimus Nahum, octavus Habacuc, nonus Sophonias, decimus Aggæus, undecimus Zacharias, duodecimus Malachias. Tertio sequuntur Hagiographa novem, quorum primus est Job, secundus Psalterium, tertius Salomonis Proverbia, quartus ejusdem Ecclesiastes, quintus ejusdem Canticorum, sextus Daniel, septimus Paralipomenon, qui apud Hebræos est unus liber, non duo; octavus Esdras cum Nehemia (est enim totus unus liber), nonus Esther. Quidquid autem extra hos est (de Veteri Testamento loquor) ut dicit Hieronymus, inter apocrypha est ponendum.
Isti sunt libri qui non sunt in canone, quos tamen Ecclesia ut bonos et utiles admittit, non ut canonicos, inter quos sunt aliqui majoris auctoritatis, aliqui minoris. Nam Tobias, Judith, et Machabæorum libri, Sapientiæ quoque liber atque Ecclesiasticus, valde ab omnibus probantur; ita quod Augustinus libro de doctrina Christiana (lib. II, cap. 3) tres superiores numerat inter canonicos, et de Sapientia atque Ecclesiastico dicit, meruisse illos recipi in auctoritatem, et inter propheticos debere numerari. Et de libris Machabæorum libro decimo octavo (Cap. 31) de Civitate Dei loquens, et de Esdræ libris dicit quod quamvis Hebræi non habeant eos pro canonicis, tamem Ecclesia habet illos pro canonicis propter quorumdam martyrum passiones vehementes atque mirabiles. Minoris autem auctoritatis sunt Baruch, et tertius et quartus Esdræ: nam Augustinus in loco supradicto nullam de his facit mentionem, cum tamen, ut dixi, alios apocryphos canonicis annumerat. Rufinus quoque in expositione Symboli, et Isidorus in libro sexto Etymologiarum, ubi hanc Hieronymi divisionem referunt, horum nihil meminerunt. Et ut numeres eos eo ordine quo sunt in Bibliis, quamvis alio ordine fuerint editi, primo sunt tertius et quartus libri Esdræ, qui dicuntur tertius et quartus; quia ante Hieronymum Græci et Latini librum Esdræ canonicum secabant in duo libros, sermones Nehemiæ, secundum librum appellantes. Isti autem tertius et quartus inter omnes, non canonicis minoris, ut dixi, sunt auctoritatis. Unde Hieronymus in prologo Esdræ manuscriptis inveniuntur, et in multis impressis invenitur solum tertius. Secundus est Tobias, liber valde devotus et utilis. Tertius est Judith, quem dicit Hieronymus in prologo fuisse a Nicæna synodo computatum in numero sanctarum Scripturarum. Quartus liber Sapientiæ, quem scripsisse Philonem Alexandrinum Judæum doctissimum, fere omnes tenent. Quintus est liber Jesu filii Sirach, qui Ecclesiasticus dicitur. Sextus est Baruch, ut dicit Hieronyms in prologo Jeremiæ. Septimus est Machabæorum liber, in primum et secundum divisus.
Neque aliquem moveat quod in Judith et Tobiæ prologis dicitur quod apud Hebræos inter hagiographa leguntur, quia manifestus error est, et apocrypha, non hagiographa, est legendum: qui error in omnibus quos viderim codicibus invenitur: et inolevit, ut puto, ex pietate et devotione scribentium, qui devotissimas historias horrebant annumerare inter apocrypha. Nam quod hic error multis retro annis codices occupaverit, ostendit magister in historia Judith, ubi dicit: Hic liber apud Chaldæos inter historias computatur, et apud Hebræos inter apocrypha, quod dicit Hieronymus in prologo, qui sic incipit: « Viginti et duas litteras. » Si ergo alucubi in prologo super Judith inter hagiographa, vitium scriptoris est, quod in ipso titulo deprehendi potest. Ex quo miror quod dictus magister non adverterit eumdem esse errorem in prologo Tobiæ, ubi ipse dicit: « Hanc hisotiram Hebræi ponunt inter apocrypha. » Hieronymus tamen in prologo suo dicit inter hagiographa: Glossa quoque super dicto prologo Tobiæ dicit potius et verius dixisset inter apocrypha: vel large accipit hagiographa, quasi sanctorum scripta, et ita non est de numero illorum novem quæ proprie dicuntur hagiographa, quæ sunt de catalogo, id est, de numero viginti duorum librodum Biblicorum. Nam cum Hieronymus in prologo Galeato, post enumerationem canonicorum librorum, dicat: « Hic prologus Scripturarum quasi galeatum principium, omnibus libris quos de Hebræo vertimus in Latinum convenire potest, ut scire valeamus quidquid extra hos est, inter apocrypha esse ponendum. Igitur Sapientia, quæ vulgo Salomonis inscribitur, et Jesu filii Sirach liber, et Judith, et Tobias, et Pastor, non sunt in canone » quomodo crendendum est, illum postea in illis prologis scripsisse eos inter hagiographa, et sibi ipsi contradicere? Si quis præterea liberatiori examine Hieronymi verba in dictis prologis perpenderit, animadvertet illum scripsisse apocrypha, non hagiographa. Dicit enim in prologo Tobiæ: « Exigitis ut librum Chaldæo semone conscriptum ad Latinum stylum traham, librum utique Tobiæ, quem Hebræi de catalogo divinarum Scripturarum secantes, his quæ apocrypha memorant, manciparunt. » In Uudith autem ait: « Apud Hebræos liber Judith inter apocrypha legitur, cujus auctoritas ad roboranda illa quæ in contentionem veniunt, minus idonæ judicatur. » Cum itaque dicat Hebræos secare Tobiam de catalogo divinarum Scripturarum, et Judith auctoriratem minus idoneam judicari, si inter Hagiographa numeraret, et non inter apocrypha, contraria videretur in nomem apocrypha horrentes, devotione ac pietate quadam rejecto apocrypha, hagiographa scripserunt.
Rufinus vero ubi supra, enumeratis libris canonicis, in quibus cum Hieronymo concordat, infert: « Hæc sunt quæ patres intra canonem concluserunt, ex quibus fidei nostræ assertiones constare voluerunt. Sciendum tamen est quod et alii libri sunt qui non canonici, sed ecclesiastici a majoribus, et appellati sunt, ut Sapientia quæ dicitur Salomonis, et alia Sapientia quæ dicitur Salomonis, et alia Sapientia quæ dicitur filii Sirach. » Et infra: « ejusdem ordinis est libellus Tobiæ, et Judith, et Machabæorum libri: quæ omnia legi quidem in ecclesiis voluerunt, non tamen proferri ad auctoritatem ex his confirmandam. Cæteres vero scripturas apocryphas mnominaverunt, quas in ecclesiis legi noluerunt. »
Præterea est sciendum quod in libro Esther illa duntaxat sun in canone quæ scribuntur usque ad eum locum ubi posuimus: « Finit liber Esther, prout est in Hebræo, quæ postea sequuntur non sunt in canone. » Similiter in Daniel, illa tantum sunt in canone quæ sunt usque ad eunm locum ubi posuimus: « Finit Daniel propheta, quæ post ea sequuntur non sunt in canone. »
Quamvis autem David, id est, Psalterium apud Hebræos non ponatur inter prophetas, sed inter hagiographa, tamen fere omnes Latini eum non solum prophetam sed summum prophetarum, vel secundum vocant. Danielem quoque inter prophetas numerant.
Aliter quoque aliqui Latini diviserunt Vetus et Novum Testamentum, scilicet in libros legales, historiales, sapientiales et prophetales. Legales appellant quinque libros Moysi in Veteri Testamento: quibus in Novo faciunt respondere quatuor Evangelia. Historiales, Josue, Judicum, libros Regum, Paralipomenon, Esdra, Esther et Job: quibus in Novo correspondent Acta apostolorum. Sapientiales tres libros Salomonis, scilicet: Proverbia, Ecclesiasten, et Canticum canticorum: quibus in Novo correspondent Epistolæ Pai, et quæ canonicæ dicuntur. Prophetales faciunt David, id est, Psalterium, Isaiam, Jeremiam, Ezechielem, et duodecim prophetas et Danielem: quibus in Novo respondet liber Apocalypsis.
Novi autem Testamenti omnes qui in Biliis ponuntur libri, sunt in canone, testibus Hieronymo, Augustino et Isidoro, in locis supradictis. Hi sunt quatuor sacrosancta Evangelia, scilicet, Matthæus, Marcus, Lucas, Joannes; Pauli apostoli Epistolæ quatuordecim: quarum una est ad Romanos, ad Corinthios duæ, ad Dalatas una, ad Ephesios una, ad Philippenses una, ad Thessalonicenses duæ, ad Colossenses una, ad Timotheum duæ, ad Colossenses una, ad Timotheum duæ, ad Titum una, ad Philemonem una, ad Hebræos una. Item Acta apostolorum. Item Epistolæ septem, quæ canonicæ appellanur, quarum ina est Jacobi, duæ Petri apostolorum principis, Joannis apostoli et evangelistæ tres. Judæ, qui alias Taddæus dicitur, una; demum liber Apocalypsis. Hi omnes libri pro canonicis habentur, quamvis ante Hieronymum a multis de Epistola ad Hebræos dubitaretur, quam dubitatinem ipse multis rationibus sustulit. Itidem de Epistola Judæ, ac de secunda et tertia Joannis, in Ecclesia primitiva a multis, an deberent in canonem recipi, valde dubitatum est: de quarum prima sic dicit Hieonynmus in libro de Viris illustribus: « Judas frater Jacobi parvam quidem quæ de septem canonicis est, Epistolam reliquit: et quia de libro Enoch, qui apocryphus est, in ea assumit testimonium, a plerisque rejicitur, tamen auctoritatem vetustate jam et usu meruit, et inter sanctas Scripturas computatur. » De aliis autem duabus quæ incipiunt, Senior, dicit Hieronymus in dicto libro in capitulis, Joannes et Papias, quod asserebantur esse Joannis presbyteri discipuli Joannis evangelistæ, qui dicebatur senior Joannes, sed tamen omnium approbatione jam sunt receptæ, et citra cujusquam refragationem pro canonicis habentur.